NOTA BENE (NE ZABORAVIMO)

Naziv ATIK, što na turskom jeziku znači stara, govori nam da je riječ o najstarijoj brčanskoj džamiji, pa i na široj regiji. Džamija se nalazi na ušćU rijeke Brke u Savu.

Koliko se iz historijskih podataka zna na tom mjestu je još 1526.godine,za potrebe svojih vojnika - nefera i graničara - ulufedžija brčanske utvrde, turska je vlast podigla jednu džamiju-drveniju. Kako se utvrda i naselje širilo tako se je i džamija dograđivala. Je­dno takvo proširenje džamije je bilo oko 1600. godine.

Poslednji izgled Atik-Savske džamije, datum njene obnove nije nam poznat. A da je Atik-Savska džamija bila jedan od najstarijih sakra­lnih muslimanskih objekata na ovoj regiji govori nam i staro mezarje koje je bilo uz samu Atik džamiju, a koje je prekopavano nekoliko puta. Prvo skrnavljenje mezarja bilo je kada se pravila današnja Ze­lena pijaca a potom i restoran "Dva ribara". Na tom najstarijem brčanaskom mezarju još su se mogli vidjeti i nišani iz 1703.godine, pre­računato sa Hidžretske godine. Naravno, govorim o nišanima koji su ostali do 1992. godine, i koji su se nalazili u krugu džamije a vje­rujem da je bilo i starijih sačuvanih nišana koji su se nalazili na mezarju na placu današnje Zelene pijace.

Jedne prilike rahmetli Vasif Sulejmanović mi je donio nekoliko sveski pisanih na turskom jeziku. Iz tih sveski fotoaparatom sam snimio pet do šest stranica i napravio fotografije, desetak godina kasni­je imao sam priliku da se upoznam sa dr. prof. Muhamedom Kreševljakovićem, predsjednikom republičke Komisije  za očuvanje kultu­rno historijske baštine BiH. Povod je bio molba Župnog dvora Zovika upućena SIZ-u kulture Brčko,odnosno općinskoj Komisiji za zaštitu kulturno-historijske baštine. Naime, Zovičani su tražili dozvolu da se sruši stara crkva i napravi nova. Toj sjednici je prisustvovao Ferid Ridžalović kao sekretar SIZa kulture, Ja kao predsjednik Komisije itd. Na prijedlog dr. prof. Kreševljakovića naša Komisija je odobrila ovaj zahtjev Zovičana. Na taj sastanak sam ponio i one fotografije koje sam snimio iz onih sveski koje je pisao Sulejmanović. Dr prof. Kreševljaković mi je rekao da se radi o dnevniku, odnosno hronološkim događajima u Brčkom. I mene i njega je zainteresovao podatak u kojem Sulejmanović navodi da je negdje u septembru 1912. godine obišao staro mezarje Atik džamije gdje se duže zadržao kraj jednog sarkofaga.

On detaljno opisuje oblik sarkofaga, njegove ornamente i tekst ispisan na sarkofagu. Nažalost, tih detalja se nemogu sjetiti.

O starini Atik-Savske džamije govorili su i njeni metar debeli zidovi, te munara sa dvije ukrasne šerefe - galerije na munari, koje su bile izgrađene od sitne cigle i ukrašene spektrom šarenih boja, u kojima je preovladavala zelena. Bršaci su je od davnina zbog toga nazivali i ALADZA ili Šarena džamija.

Interesantan je i ovaj podatak. Atik džamija nije imala uobičaje­ne napise i svoj kronogram, karakterističan za starije džamije, što nam samo potvrđuje da je ova džamija više puta restaurirana. Poslje­dnja restauracija, za koje sam imao podatke, rađena je 1964. godine, točnije završena je 24.septembra 1964. godine, potom 1980. i poslje­dnja restauracija započeta je 1985. a završena 1986. godine. U ovoj posljednjoj restauraciji obnovljena je krovna konstrukcija kada je skinut biber i stavljen polumediteran crijep, postavljena nova lima­rija, navučena bijela fasada na vanjskom dijelu džamije i munari te popločan trijem.

Nije poznat vakif /utemeljitelj/ ove džamije, niti se znaju njeni stariji imami. Dočim, u dokumentima sam pronašao da je jedan od njenih starijih imama bio Hadži Muhamed-Hakki ef. Čokić. Hafiz Muhamed je rođen 1844. a umro je 1907. godine. Bio je sin Mula-Mehmed efendije. Prvo je bio imam u Đurđeviku kod Živinica a zatim je došao za imama Atik-Savske džamije u Brčko. Pored imamske on je vršio i muderisku dužnost u brčanskoj medresi. Koliko je Hadži hafiz ef. Čokić ostao u Brčkom nije mi poznato, jer je iz Brčkog premješten na položaj mufti­je  i muderisa Behrambegove medrese u Tuzli.

Atik-Savsku džamiju su srpski ekstremisti miniranjem porušili u petak 17.jula 1992. godine u 16 sati i 4 minuta.

Džamija je ponovo obnovljena u njenom izvornom obliku i stavljena je pod zaštitu države kao vrijedan kulturno-historijski spomenik.

( Iz historije Brčkog i okoline )

Autor:Atah Mahić /rahic.ba